وحید مژده

۲۶ دلو سالروز خروج نیروهای متجاوز ارتش سرخ از افغانستان است. قوای ارتش سرخ بعد از ۹ سال و یک ماه و ۲۰ روز، سرانجام در ۲۶ دلو ۱۳۶۷ هجری شمسی خاک افغانستان را ترک گفت. این نخستین باری بود که شوروی ها در تجاوز به یک کشور همسایه، طعم ناکامی را می چشیدند.

این خروج بر بنیاد توافقاتی صورت گرفت که در ژنو کشور سویس میان نماینده گان اتحادشوروی وقت، ایالات متحدۀ امریکا، پاکستان و حکومت کابل و با حضور نماینده گان سازمان ملل متحد به امضا رسید. مجاهدین که مقاومت و جهاد آنان به شکست بزرگترین امپراتوری وقت انجامید، در این نشست ها شرکت نداشتند.

پاکستانی ها با شرکت در نشست های ژنو که سرانجام  بر سر خروج نیروهای شوروی از افغانستان انجامید، از مجاهدین نیز نماینده گی کردند و اتحاد شوروی که با تجاوز و حدود یک دهه جنگ در افغانستان، طرف این جنگ در برابر مجاهدین بود، در نقش میانجی میان حکومت کابل و مجاهدین ظاهر شد. امریکا نقش میانجی را برای شوروی به رسمیت شناخت و تطبیق توافق نامه های ژنو را ضمانت کرد.

جای آن داشت تا مجاهدین با شرکت در این نشست سرنوشت ساز، به عنوان طرف پیروز دراین جنگ مستقیماً با نماینده گان اتحاد شوروی به مذاکره می پرداختند اما این کار را نکردند درحالی که خارج از نشست های ژنو ملاقات هایی با مقامات شوروی داشتند که از مذاکرات میان نماینده گان مجاهدین و روس ها در ریاض عربستان سعودی آغاز شده بود.

جنگ افغانستان جنگ نسل کهن کرملین بود و زمانی که نوبت زمامداری به گورباچف رسید، وی تمایل خود مبنی بر خروج از گرداب افغانستان را آشکار ساخت هرچند که قبل از آن نیز رهبران شوروی جنگ افغانستان را ”زخم خونین“ خوانده بودند. در ۲۴ عقرب ۱۳۶۴ هجری شمسی گورباچف در گنگرۀ حزب کمونیست اتحاد شوروی اعلام نمود که باید وضع نظامی ما در افغانستان تغییر کند در غیر آن باید تا بیست یا سی سال دیگر به همین گونه بی سرنوشت در این کشور بمانیم.این آغاز یک پایان بود. اتحاد شوروی خواهان خروج آبرومندانه از افغانستان بود و امریکا که احساس کرده بود اتحادشوروی دیگر رمقی برای ادامۀ حیات ندارد، زمینۀ خروج آبرومندانه را برایش مساعد ساخت.

توافقات ژنو بر راه حل سیاسی مشکل افغانستان تاکید داشت و در این راستا اتحاد شوروی تعهد نمود تا نیروهای خود را حد اکثر در مدت ده ماه از افغانستان خارج سازد و امریکا نیز قبول کرد تا کمک به مجاهدین را قطع نماید. خروج نیروها از ۱۵ می ۱۹۸۸ آغاز گردید و سرانجام آخرین مرحله از خروج سربازان در ۱۵ فبروری ۱۹۸۹ از افغانستان تکمیل شد و آخرین دستۀ لشکر ۴۰ اتحاد شوروی در همین روز از طریق پل حیرتان مشهور به پل دوستی خاک افغانستان را ترک گفتند.

طبق آمارهای منتشر شده از طرف شوروی ها، در مدت تجاوز شوروی به افغانستان بصورت مجموعی ۶۲۰ هزار سرباز شوروی در افغانستان ایفای وظیفه کردند. تعداد سربازان این کشور در افغانستان در یک زمان بین ۸۰۰۰۰ تا ۱۴۰ هزار تن بوده است. طبق این آمار تعداد کشته های ارتش سرخ ۱۴۴۵۳ نفر و تعداد زخمی ها ۵۳۷۵۳ نفر بود و تعدادی نیز در طول جنگ ناپدید شدند.

آمار های رسمی در مورد خسارات مالی این جنگ را روس ها بسیار کمتر نشان داده اند. مثلاً در این آمارها تعداد تانک های تخریب شدۀ ارتش سرخ ۱۴۷ نشان داده شده است درحالی که هر افغان که در جهاد شرکت کرده است می داند که تعداد تانک هائی که شوروی در افغانستان از دست داده، ده ها برابر بیشتر از آمار ارائه شده از طرف شوروی بوده است.

اما تلفات و خسارات افغان ها دراین جنگ نشان از تباهی کامل داشت. بیش از یک میلیون افغان جان خود را از دست دادند، سه میلیون نفر مجروح شدند که ۱٫۲ میلیون آنان معیوب شدند و بیش از ۵ میلیون افغان به کشور های همسایه پناه بردند که بیشترین کتلۀ مهاجر را در آن زمان در جهان تشکیل می داد. دو میلیون نفر هم در داخل کشور آواره شدند. زمانی که نیروهای اتحاد شوروی از افغانستان خارج شدند، بیش از نیمی از زمین های زراعتی افغانستان از بین برده شده و بخش بزرگی از روستا های افغانستان توسط بمباران و یا خرابکاری های عمدی نیروهای شوروی از بین رفته بود. چون بیشتر مقاومت در مناطق روستائی صورت گرفت، نیروهای ارتش سرخ برای درهم شکستن مقاومت بیشترین فشار را بر روستا های افغانستان وارد آوردند. روس ها در افغانستان سیاست زمین سوخته را برای سرکوب مجاهدین بکار گرفته بودند.

اینکه نماینده گان اتحاد شوروی در نقش یک میانجی و نه به عنوان طرف جنگ در نشست ژنو شرکت کردند موجب شد تا این کشور بعد ها نه تنها خود را در جنایات و ویرانی هایی که نیروهایش در جنگ افغانستان مرتکب شدند، بی تقصیر جلوه دهد و هیچ گونه تعهدی به پرداخت حداقل بخشی از تاوان جنگ و ویرانی های تحمیل شده بر افغانستان به عهده نگیرد بلکه مصارف یک دهه جنگ خود در افغانستان را نیز به عنوان قرض از مردم افغانستان مطالبه نماید. هرچند این پول به جانب فدراسیون روسیه پرداخته نشد اما دولت افغانستان پذیرفت که در طول ده سال جنگ از سال ۱۹۷۹ الی ۱۹۸۹ شوروی حدود دوازده میلیارد دالر به افغانستان قرض داده و روس ها نیز با سخاوتمندی اعلام نمودند که این قرض را به افغانستان می بخشند!! یعنی قیمت هر بمبی که بروی خانه ها و روستا های افغانستان ریخته شد و بهای هر گلوله ای که به سینۀ مجاهدی جا گرفت، قرضی بود که لااقل ما آن را بروی کاغذ پذیرفتیم و به خاطر بخشیده شدنش از زمامداران جدید کرملین تشکر کردیم!!

اتحاد شوروی خود را از جنگ افغانستان که رهبرانش آن را زخم خونین خوانده بودند نجات داد اما از زخمی که شوروی بر پیکر افغانستان وارد آورد، پس از چهار دهه هنوز هم خون جاریست.