وحید مژده

یکی از دلایل عمدۀ دوام چهار دهه جنگ در افغانستان، مداخلۀ کشورهای همسایه و منطقه در امور داخلی افغانستان است. گفته می شود که افغانستان درگیر جنگ نیابتی میان کشورهای همسایه و منطقه است که مصیبت های آن را مردم این کشور تحمل می کنند.

اگر این برداشت در مورد دوام جنگ در افغانستان را بپذیریم، باید نقش کشورهای منطقه و همسایه در حل این معضل را جدی بگیریم و به این باور نباشیم که بدون جلب حمایت این کشورها، افغانستان به صلح و ثبات خواهد رسید.

نشستی که به روز جمعه ۹ نوامبر با شرکت ۱۲ کشور در مورد افغانستان در ماسکو برگزار گردید، فرصتی برای تامین همین هدف بود و دقیقاً به همین دلیل بود که سرگئی لاورف وزیر خارجۀ روسیه در سخنان افتتاحیۀ خویش به جنگ نیابتی به عنوان عامل اصلی در دوام جنگ در افغانستان مستقیماً اشاره داشت. فدراسیون روسیه در طول چند سال گذشته مهماندار چند نشست در مورد افغانستان بوده است که همیشه با نظر نامساعد امریکا و به تبع آن دولت افغانستان مواجه بوده است. نشست اخیر در ماسکو نخستین نشست از این دست نیست؛ قرار بود در روز شنبه ۲۴ اپریل ۲۰۱۷ نشستی مشابه با حضور نماینده گان کشورهای همسایۀ افغانستان و منطقه با حضور نماینده گان دولت افغانستان در ماسکو دایر گردد. دولت افغانستان بعد از مدتی تردید،  سرانجام یک هیئت پائین رتبه را به آن نشست فرستاد اما یک روز قبل از آن نشست، نیروهای امریکایی روز جمعه ۲۳ اپریل با پرتاب بزرگترین بمب غیر اتومی به نام بمب مادر در درۀ اسد خیل ولسوالی اچین ولایت ننگرهار، ذهنیت ها را یکسره از آن نشست، به گرد و خاک برخاسته از بمب مادر معطوف نمودند.

در نشست اخیر نیز تلاش های دولت افغانستان و امریکا این بود که مانع از تدویر نشست ماسکو گردند اما وقتی متوجه شدند که روسیه در این مورد مصمم است، دولت افغانستان اعلام نمود که در نشست به صورت رسمی شرکت نخواهد کرد اما پنج تن به نماینده گی از شورای عالی صلح دراین نشست شرکت نمودند.

سرانجام پس از هفته ها بگومکو در مورد کنفرانس ماسکو که گاهی حتی احتمال تدویر آن نیز زیر سوال بود، سرانجام این نشست روز جمعه ۹ نوامبر در ماسکو برگزار شد. دراین نشست نمایندۀ رسمی از جانب دولت افغانستان شرکت نکرد اما از جانب شورای عالی صلح حاجی دین محمد، خانم حبیبه سرابی، عبدالخبیر اوچقون و عطاءالرحمان سلیم دراین نشست سهم گرفتند. از دفتر سیاسی طالبان در قطر شیرمحمد عباس استانکزی رئیس دفتر سیاسی، مولوی عبدالسلام حنفی معاون دفتر سیاسی، مولوی شهاب الدین دلاور معاون دفتر سیاسی، مولوی ضیاءالرحمن مدنی و محمد سهیل شاهین از اعضای دفتر سیاسی طالبان شرکت داشتند.

طالبان اعلام نمودند که دراین نشست مذاکرات رویاروی با شورای صلح افغانستان صورت نخواهد گرفت و فقط طالبان مواضع شان در مورد صلح را روشن خواهند ساخت.

کشورهای شرکت کننده در نشست ماسکو همه نگران ظهور داعش در افغانستان اند و به نظر می رسد که طالبان نیز با درک این نگرانی، دولت افغانستان و امریکایی ها را به حمایت از داعش متهم ساختند.

فدراسیون روسیه برای شرکت دراین کنفرانس از ایالات متحدۀ امریکا نیز دعوت به عمل آورده بود اما امریکا از فرستادن هیئت خودداری ورزید اما یکی از دیپلومات های سفارت امریکا در ماسکو دراین نشست شرکت داشت.

فدراسیون روسیه دراین نشست گذشته از نماینده گان دولت افغانستان، از شخصیت های مطرح سیاسی کشور چون حامدکرزی، استاد عطا محمد نور، محمد حنیف اتمر، محمد عمر داودزی، محمد اسماعیل خان، انوارالحق احدی… نیز دعوت نموده بود اما چند روز قبل از تدویر کنفرانس، وزارت خارجۀ افغانستان طی یادداشتی از سفارت روسیه در کابل تقاضا نمود تا دعوت نامه های این افراد را لغو نماید. شاید دولت افغانستان نمی خواست تا نشست ماسکو فرصتی برای مذاکرات رویاروی میان سیاست مداران افغان و طالبان باشد و یا نگران از آن بود که مبادا با وساطت روسیه امکان نزدیک تر شدن میان طالبان و سیاست مدارانی که کاندیداهای احتمالی انتخابات ریاست جمهوری اند، میسر گردد.

طالبان دراین نشست اعلام نمودند که حاضر به مذاکرات رو در رو با سیاست مداران افغان اند. آن ها قبلاً در نشست با خلیلزاد نمایندۀ وزارت خارجۀ امریکا برای مذاکرات صلح نیز چنین آماده گی را ابراز نموده بودند اما حکومت افغانستان این فرصت را در اختیار نشست ماسکو قرار نداد.

 اما مشخص نیست که قیوم کوچی کاکای اشرف غنی و سفیر سابق افغانستان در فدارسیون روسیه از کدام راه به این نشست وارد شده بود. دولت افغانستان حضور کوچی دراین نشست را کار شخصی خودش و بی ارتباط به دولت افغانستان خواند اما اینکه وی دراین نشست اجازه یافت تا در کنار اعضای هیئت شورای عالی صلح بنشیند و حتی به ابراز نظر بپردازد، پرسش برانگیز است.

چرا شرکت سیاست مداران رقیب اشرف غنی در انتخابات ریاست جمهوری اجازه نمی یابند تا دراین نشست شرکت کنند اما قیوم کوچی کاکای اشرف غنی به این نشست راه می یابد؟

عبدالقیوم کوچی قبل از رسیدن اشرف غنی به مقام ریاست جمهوری، از مدافعان سرسخت طالبان بود و از سال ۲۰۱۳ در مواردی طالبان وی را برای مشورت به قطر دعوت می کردند. در آستانۀ دور دوم انتخابات ریاست جمهوری، قیوم کوچی با نماینده گان طالبان در شارجه دیدار داشت و به آنان اطمینان داد که اگر اشرف غنی به قدرت برسد، صلح را در اولویت برنامه های خود قرار خواهد داد. اما اشرف غنی با امضای قرارداد امنیتی با امریکا، به این وعده وفا نکرد. از آن به بعد روابط میان کوچی و طالبان به سردی گرائید.

شرکت کوچی دراین نشست با تقاضای اشرف غنی از مقامات فدراسیون روسیه صورت گرفت. آقای اشرف غنی می خواهد از طریق کوچی مانند سال ۲۰۱۴ از طالبان بخواهد تا آن ها در مناطق خاص از افغانستان در برابر انتخابات مشکل ایجاد نکنند. لازم به تذکر است که دو تن از اعضای دفتر سیاسی طالبان که در نشست ماسکو شرکت دارند (شیرمحمد عباس استانکزی و شهاب الدین دلاور) همشهری آقای اشرف غنی و از ولایت لوگر اند. اما برای طالبان که تازه مذاکره با امریکا را آغاز کرده اند، به اینکه چه کسی در انتخابات ریاست جمهوری آینده در کابل به قدرت می رسد اهمیت چندانی ندارد.

عبدالقیوم کوچی به موضع گیری های عجیب مشهور است که حتی در دوران سفارتش در ماسکو نیز برایش مشکل آفرین شد از جمله ابراز نظرش در مورد کشور تاجیکستان. قبل از تقررش به حیث سفیر در ماسکو، در نشست ماه دسمبر ۲۰۱۵ در قطر که توسط پگواش برگزار گردید، کوچی به انتقاد از طالبان پرداخت و در حضور شرکت کننده گان افغان و خارجی از آنان خواست تا به جای کشتن مردمان بی گناه، نام یکی از رهبران جهاد را که حیات دارد گرفت و گفت او را بکشند!! شیرمحمد عباس استانکزی در واکنش به این سخن کوچی گفت که ما به رهبران جهاد احترام داریم!

در نشست ماسکو طالبان به توضیح مواضع خود در مورد جنگ و صلح پرداختند که در نشست های دیگر نیز از آن ها شنیده شده بود. آن ها یکبار دیگر بر خروج نیروهای خارجی از افغانستان و ایجاد یک نظام اسلامی دراین کشور تاکید ورزیدند.

عدم شرکت افغانستان دراین نشست فرصت بسیار مساعدی را در اختیار طالبان قرار داد تا انگشت روی نگرانی های کشور های همسایه و منطقه بگذارند. رئیس دفتر طالبان در قطر به خبرنگاران و نماینده گان کشورهای شرکت کننده دراین نشست گفت که دولت افغانستان و امریکایی ها در جنگ طالبان علیه داعش به صورت واضح و آشکار از داعش حمایت می کنند و مانع شکست این گروه بدست طالبان می شوند.

در مورد نگرانی از تولید مواد مخدر در افغانستان گفت که در سال ۲۰۰۱ به فرمان ملا محمد عمر، تولید کوکنار در افغانستان صفر شده بود اما اکنون در زیر چتر نیروهای اشغالگر، افغانستان ۹۵ درصد از تریاک جهان را تولید می کند.

بدون تردید عدم شرکت نماینده گان دولت افغانستان دراین نشست یک اشتباه بزرگ سیاسی از جانب کابل بود و نشست ماسکو که می توانست به نگرانی های کشور های همسایه و منطقه از وضع در افغانستان کمک کند، توجه بیشتر را به سوی طالبان معطوف ساخت.

شاید دلیل امریکا و حکومت افغانستان از این موضع گیری این بود تا مانع یک حرکت موازی با فعالیت های صلح خلیلزاد گردند. خلیلزاد بعد از ختم کنفرانس ماسکو به کابل آمد و با سیاستمداران افغان که فرصت شرکت دراین نشست را نیافتند دیدار نمود. خلیلزاد همان خواست طالبان را که خواهان مذاکره با شخصیت های سیاسی افغان اند اما نه از جانب طالبان بلکه از جانب امریکا به آن ها پیشنهاد کرد.

خلیلزاد این بار با خوش بینی بیشتر به منطقه بازگشته و دورنمای صلح را نزدیک تر از همیشه می بیند. شایعاتی بگوش می رسد که او برای اینکه طالبان نیز فرصت شامل شدن در حکومت را بیابند، روی طرح تعویق انتخابات ریاست جمهوری و به میان آمدن یک حکومت موقت، با رهبران سیاسی در حال رایزنی است. تجربۀ انتخابات پارلمانی نشان داد که حکومت توان تدویر انتخابات شفاف را ندارد و شاید امریکا نیز نگران است که انتخابات ریاست جمهوری با چنین وضع، سبب تشدید بحران سیاسی غیرقابل کنترول در افغانستان گردد.