نویسنده:  عبدالوهاب قرش

عبادت در اسلام یکی از حقوق خدا بر انسان است؛ معاذ بن جبل‌ میگوید: همراه پیامبر خدا بر الاغی که غفیر نام داشت سواری بودیم به من فرمود: ای معاذ آیا حق خدا بر بندگان و حق بندگان بر خدا را می‌دانی؟ گفتم: خدا و رسول او داناترند. فرمود: حق خدا بر بندگان آن است که او را بپرستند و برایش شریکی قائل نشوند و حق بندگان بر خدا آن است تا زمانی که برای او شریک قائل نشوند آن را عذاب کند. گفتم: ای رسول خدا آیا بشارت این خبر را به مردم برسانم؟ فرمود: خیر در آن صورت تنبلی می‌کنند. [بخاری و مسلم]

مفهوم عبادت کامل‌تر و جامع‌تر از چیزی است که بسیاری از مسلمانان به آن اعتقاد دارند؛ عبادت نماز و زکات و روزه و حج خالی نیست؛بلکه عبادتی که خدا ما را به خاطر آن آفریده است تعظیم و فروتنی در برابر کرد

گار و پرستش خالصانه‌ی اوست. اگر فرمانی از جانب خدا برسد بر دستورات دیگر سایه می‌افکند و آنها را تحت الشعاع قرار می‌دهد. عبادت در اسلام چنان که در بیشتر ادیان و عقاید وجود دارد، گفتگوی جزئی با خداوند در اوقات مشخصی از شب و روز نیست؛ منظور از آن حرکات و سکنات مشخص و ادای نمازها و آرامش جسمی موقت در هنگام این گفتگو نیست که پس از آن با شخصیت دومی وارد کار و داد و ستد شود.  

در اسلام تمام حرکات و سکنات، ظاهر و باطن، روابط خانوادگی و اجتماعی و بینالمللی عبادت محسوب می‌شود؛ خدای متعال می‌فرماید:

«قُلْ إِنَّ صَلَاتِی وَنُسُکِی وَمَحْیَایَ وَمَمَاتِی لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ * لَا شَرِیکَ لَهُ وَبِذَلِکَ أُمِرْتُ وَأَنَا أَوَّلُ الْمُسْلِمِینَ» (انعام: ١۶٢-١۶٣).

بگو: در حقیقت، نماز من و [سایر] عبادات من و زندگى و مرگ من، براى خدا، پروردگار جهانیان است. [که‌] او را شریکى نیست، و بر این [کار] دستور یافته‌ام، و من نخستین مسلمانم.

عبادت حق واجبی است که تا زمان مرگ ادامه دارد:

«وَاعْبُدْ رَبَّکَ حَتَّى یَأْتِیَکَ الْیَقِینُ» (حجر: ٩٩). و پروردگارت را پرستش کن تا اینکه مرگ تو فرا رسد.

شرط پذیرش عبادت آن است که بنده، همواره خدا را در نظر داشته باشد و عظمت نام او در فکر و قلب و اعصابش حضور داشته باشد. انسان باید همواره به عبادت پایبند باشد در خانه و در مسجد؛ در مدرسه و دانشگاه؛ در بازار و در پادگان، در باغ و در کارخانه؛ در سفر و حضر و عزلت و آرامش و در همه جا…

نمازهای پنج‌گانه و اذکار زمان‌هایی برای یادآوری و اندوختن توشه‌ی روحی و معنوی هستند تا انسان را در ادامه‌ی مسیر یاری کند و خدا در نظرش باشد و نام و یاد او در قلب و فکر و وجدانش حاضر باشد. روزه‌ی رمضان یک عبادت سالیانه است و حج عبادت عمر که یک بار پاک و مجرد و سکبار می‌شود و مانند روزی که از مادر زاده است باز می‌گردد. گذشته از این تمام لحظات شب و روز عبادت است؛ تمام فعالیت‌های علمی و روحی و فکری و حرکی انسان عبادت است. در این تمرین‌ها هر چند خدای متعال بیشتر در روح و جان آدمی حضور یابد، بیشتر با مفهوم عبادت کامل هم‌خوانی دارد. این تجلی خداوند در آدمی یا احسانی که رسول خدا از آن یاد می‌کند تنها با صبر و بردباری و تلاش به دست می‌آید و میوه‌های شیرین می‌دهد. عبادت تمرینی برای انگیزش توانمندی‌های انسان است و بهتر آن است به نوعی باشد که انسان مؤمن با انجام آن به پاکی و آلایش روحی و روانی برسد و تعادلی میان لحظات ستایش و تسبیح و اخذ و عطای او ایجاد کند.