وحید مژده

وقتی سخن از جهاد ملت افغانستان در برابر تجاوز شوروی به میان می آید، قیام ۲۴ حوت ۱۳۵۷ مردم قهرمان هرات به عنوان یک حماسۀ ماندگار به یاد ما می آید. حماسه ای که مردم این ولایت در آن روز آفریدند چنان عظیم بود که ویلیام دیتل موخ آلمانی آن را در تاریخ معاصر آسیا بی‎نظیر خوانده است.

ولایت هرات در آن زمان همسایۀ در به دیوار اتحادشوروی وقت بود و بنا براین سرکوب هر قیامی در این ولایت برای نیروهای مستقر در آنسوی مرز در صورت نیاز، کاری ساده به شمار می آمد. به همین دلیل نیز قیام مردم هرات در آنروز، قبول خطری نهایت بزرگ بود که فقط از مردمی از جان گذشته و آماده برای شهادت بر می آمد.

حماسۀ قیام هراتیان یک حرکت خودجوش بود که در آن علما و روحانیون محلی نقشی مهم داشتند. در آن روز مردم از ولسوالی های مختلف هرات به سوی شهر براه افتادند تا با دست خالی به مصاف دشمن تا به دندان مسلح بروند و پیروزی خون را بر فولاد بار دیگر در تاریخ این سرزمین مسجل سازند.

دلیل اصلی قیام ۲۴ حوت، جنایاتی بود که رژیم دست نشاندۀ شوروی به رهبری مشتی کمونیست بریده از مردم در برابر مردم مسلمان و آزادۀ افغانستان براه انداختند. آن رژیم از همان آغاز با شیوه های استالینستی به دستگیری و کشتار کسانی آغاز نمود که هیچ گناهی نداشتند ولی رژیم آن ها را دشمنان بالقوۀ خود تلقی می کرد. رژیم که از ملت ترس داشت، در صدد بود تا کسانی را که ملت از آن ها حرف شنوی داشت سربه نیست کند که در این راه ده ها هزار نفر از هر قشر و طبقه ای به دست کمونیست ها به شهادت رسیدند. زمانی که رژیم حفیظ الله امین سرنگون شد، جانشین وی ببرک لیستی از نام های هزاران نفر را به دست نشر سپرد که توسط حاکم قبل از وی دستگیر و بدون محاکمه به شهادت رسیده بودند.

کار این گروه تنها کشتار مردم نبود، بلکه با توهین به مقدسات مردم، سعی در تضعیف احساسات دینی مردم داشتند. این حرکت های ضد اسلامی موجب نارضایتی های زیادی در میان مردم شد. به حدی که تعدادی از هواداران این رژیم   نیز متوجه این خطر شدند و به نورمحمد تره کی رهبر کودتا در مورد هشدار دادند. از جمله خان عبدالغفار خان که در آن زمان در کابل می زیست به تره کی گفت که این کارها موجب سرنگونی نظام خواهد شد.

اجمل ختک که بعد پایان تبعید از افغانستان به پاکستان بازگشت به رسانه ها گفت که عبدالغفار خان در همان ماه های نخستین کودتای ثور به تره کی گفته بود که با زور و فشار نمی توان بر افغان ها حکومت کرد. با سرنیزه می توان جنگید اما نمی توان روی سرنیزه نشست و حکم راند. جواب تره کی این بود که انقلاب ثور بازگشت ناپذیر است و بازگشت ناپذیری این انقلاب با نابودی تمام دشمنان بالقوۀ آن تضمین خواهد شد.

در چنین جو و فضایی از وحشت و ترور که رهبران مذهبی و مردمی در هرات نیز از آن در امان نبودند و فضای اختناق روز تا روز گستره تر می شد، مردم از رهبران مذهبی خواهان فتوا در مورد حکومت شدند.

در اوایل ماه حوت سال ۱۳۵۷ در روستای سلیمی ولسوالی پشتون زرغون ولایت هرات، خطیب مسجد در خطبۀ نماز جمعه با رفتن اجباری زنان به کورس های سواد آموزی ابراز مخالفت نمود. این مخالفت به استقبال مردم مواجه شد و دولت محلی برای سرکوب مردم به این روستا نیرو فرستاد. کسانی که صدای مخالفت بلند کرده بودند، بدون محاکمه اعدام شدند تا موجب ترس مردم از حکومت گردد. خطیب مسجد جامع روستای سلیمی و ارباب نثار احمد خان سلیمی را از هلی کوپتر به زمین پرتاب کردند و بقیه اسیران تیرباران شدند.

این خبر به شهر هرات رسید و به جای اینکه موجب ترس گردد، آتش خشم مردم را شعله ورتر ساخت. واعظ مسجد جامع شهر هرات شهید بهاوالدین روز جمعه ۱۸ حوت در مسجد جامع فتوای جهاد علیه رژیم کمونیستی را صادر کرد که مردم با فریاد های تکبیر از آن استقبال نمودند.

خبر این تحولات در روستا های اطراف شهر موجب تحریک احساسات مردم شد و روز ۲۵ حوت موجی از انسان های جان به کف با شعار های الله واکبر وارد شهر شدند. مردم هنگام ورود به شهر مردم آماج گلوله های مزدوران رژیم که بر فراز بام ها مستقر شده بودند قرار گرفتند و جمع کثیری از آنان کشته و مجروح شدند اما این گلوله باران نتوانست بر عزم مردم خللی وارد آورد. آن ها بزودی بر بخش های مهمی از شهر مسلط شدند.

در روز دوم قیام، فرقۀ ۱۷ هرات نیز به مردم پیوست و به این ترتیب بخشی از مردم مسلح شدند. قوماندان قیام فرقۀ زلمی کوت دگرمن نور محمد بروز دوشنبه۲۸ حوت از طرف کمونیست ها به شهادت رسید.

در قیام ۲۴ حوت هرات طبق آمار های مختلف بین ۲۰ تا ۲۵ هزار نفر به شهادت رسیدند که تعدادی از آنان بعد از قیام دستگیر و زنده به گور شدند. سالها بعد اجساد آنان از چندین گور دسته جمعی بدست آمد اما قاتلین آن ها نه تنها محاکمه نشدند بلکه توانستند به سلامت از کشور خارج شوند و در کشور های غربی پناه گیرند. همان کشور هایی که روزگاری مجاهدین را به وابسته گی به آن ها متهم می کردند و به همین دلیل واجب القتل می شمردند.

نخستین فرماندهان محلی جهاد بعد از این قیام به صورت علنی سر بلند کردند که در راس آنان گل محمد تیزانی قرار داشت. ‏ کمال خان قلبه گز، شیرآقای چونگر، سیدغفور،علی خان سنوگرد، تورن غلام رسول، کریم زینل، عبدالله حوض کرباس، پهلوان ‏جمعه گل از تونیان و بسیاری دیگر از جمله فرماندهان محلی ای بودند که بعد از قیام ۲۴ حوت فرماندهی گروه هایی از مجاهدین ‏را به عهده گرفتند و علیه کمونیست ها و مزدوران داخلی شان به مبارزۀ مسلحانه پرداختند. تورن محمد اسماعیل خان، شهید علاالدین خان، شهید صفی الله افضلی و ده ها فرمانده قهرمان دیگر در برابر نیروهای اشغالگر آن زمان سینه سپر کردند و مجاهدین را با ایجاد نظم و هماهنگی بهتر رهبری نمودند.

یاد قهرمانان و شهدای گمنام قیام ۲۴ حوت هرات گرامی باد.