ابوبکر سبزوار

حملۀ امریکا به عراق به بهانۀ وجود سلاح های کشتار جمعی در زراد خانۀ صدام حسین، به تحولات عمیقی در شرق میانه و حتی جهان اسلام منجر شد. در نتیجۀ این تحول، انحصار سنی ها بر مسند قدرت در این کشور به پایان رسید و ملت عراق به سه گروه یعنی شیعه، سنی و کرد تقسیم شد. چنین به نظر می رسید که زمان تجزیۀ عراق به سه کشور بیش از هر زمان دیگر محتمل است. کردهای عراق که در دوران صدام حسین رنج های بسیاری را تحمل کرده بودند اعلام خودمختاری در چهارچوب کشور عراق نمودند اما به نظر می رسید که مترصد فرصت اند تا کردستان مستقل را به عنوان یک کشور جدید اعلام نمایند. ظهور داعش این برنامه را عقب انداخت.

پیشروی داعش بسوی مناطق نفت خیز چون کرکوک و شکست نیروهای دولتی عراق در برابر این نیروی جدید وضع را طوری تغییر داد که به نظر می رسید کردستان نیز به چنگ داعش خواهد افتاد اما با عقب نشینی داعش از مناطق کرکوک و سنجار، پیشمرگه های کرد فرصت بدست آورند تا این مناطق را بدون جنگ تحت کنترول خود درآورند. کردستان با منابع نفتی بدست آورده این امکان را بدست آورده بود تا به عنوان یک کشور مستقل در این منطقه اعلام موجودیت نماید.

مسعود بارزانی رهبر اقلیم کردستان عراق خواهان همه پرسی برای استقلال شد که اکثریت مردم رای به استقلال دادند اما این استقلال بر کشور های همسایۀ عراق چون ترکیه، ایران و سوریه ناگوار افتاد که هرکدام دارای اقلیت های کرد اند.

بغداد این اعلام استقلال را نپذیرفت و تعزیراتی را علیه اقلیم کردستان وضع کرد. مرزهای کردستان با کشور های همسایه نیز از جانب این کشور ها بسته شد و کردستان در شرایط محاصره قرار گرفت.

دولت مرکزی عراق به نیروهای تحت فرمانش دستور داد تا به سوی کرکوک پیشروی نمایند و به نظر می رسد که این کار با تفاهم با بخشی از نیروهای کرد یعنی اتحاد میهنی کردستان عراق صورت گرفته است.

مسعود بارزانی که فرماندهی کل نیروهای پیشمرگه را نیز به عهده دارد در یک بیانیه مدعی شد که به کرد ها خیانت شده است. اشارۀ وی به نیروهای اتحادیه میهنی در داخل بود که بدون جنگ از مواضع خود عقب نشینی کردند.

وی در این بیانیه مدعی شد که حملۀ نیروهای حشد الشعبی و عراقی به کرکوک انتقام از مردم کردستان است که خواهان آزادی هستند و بخصوص آنها در صدد اند تا از مردم کرکوک انتقام بگیرند که همیشه با شجاعت از مواضع کردها دفاع کرده اند. او اتحادیۀ میهنی کردستان را متهم کرد که مرتکب خیانتی تاریخی در برابر کردها شده است و از همه پیشمرگه ها خواست تا در مقابل تجاوز بایستند.

جلال طالبانی رهبر قبلی اتحادیۀ میهنی کردستان عراق دو روز قبل از همه پرسی در اثر یک بیماری طولانی در بیمارستانی در آلمان وفات یافت. او و گروهش خواهان خودمختاری برای کردستان در چهارچوب یک رژیم فدرال در عراق بود اما مسعود بارزانی با مواضع تند خویش خواهان استقلال کامل برای کردستان است.

در برابر اعلام استقلال کردستان، غیر از کشور های همسایۀ عراق، امریکا نیز ابراز مخالفت کرده است. به نظر می رسد که ترس از این وضع موجب شده تا ترکیه و ایران در برابر استقلال طلبی کردها موضع خود را با هم نزدیک کنند.

اکنون که کرکوک و مناطق نفتی از کنترول نیروهای تحت فرمان بارزانی خارج شده و منطقۀ اقلیم کردستان با تعزیرات اقتصادی مواجه است، برای بارزانی مشکل خواهد بود تا به این حالت ادامه دهد. اقلیم کردستان از سال ۲۰۰۳ به بعد با استفاده از خودمختاری در چهارچوب کشور عراق، از نظر اقتصادی به پیشرفت های خوبی نایل آمده بود اما اگر بارزانی همچنان بر موضع سرسختانۀ خود پافشاری نماید، احتمال جنگ داخلی دیگری در عراق بدور از تصور نیست.

بغداد مدعی است که بر طبق توافق میان دولت عراق و کردها، ادارۀ سه منطقۀ کردنشین در شمال این کشور به حکومت خودمختار کردستان در چهاچوب نظام فدرال سپرده شده است و مناطقی که بعد از شکست داعش در این منطقه بدست کردها افتاد، قبل از سال ۲۰۰۳ در اختیار دولت عراق بود. بنابراین بر طبق توافق قبلی باید کردها این مناطق را به دولت مرکزی واگذار نمایند.

اسرائیل تنها کشوری بود که از اعلام خودمختاری کردستان حمایت کرد و این مسئله هم به ضرر کردها تمام شد. یک مقام بلندپایۀ ایرانی در عکس العمل با این موضع اسرائیل گفت که اگر کردستان مستقل گردد، ایران با اسرائیل همسرحد خواهد شد.

با توجه به حساسیت های منطقوی و جهانی، به نظر می رسد که همه پرسی برای اعلام استقلال قبل از وقت بوده و بارزانی در این رابطه دچار اشتباه محاسبه شده است. نیروهای عراقی با حمایت های بین المللی و منطقوی، مناطق مورد منازعه را بار دیگر از چنگ نیروهای وفادار به بارزانی بیرون کرده اند.

این نکته را هم باید در نظر گرفت که بسیاری از رهبران کرد در طول سالهای گذشته به قدر کافی ثروت اندخته اند و دیگر تمایلی به جنگ برای استقلال ندارند. کردستان سرزمینی محاط به خشکه است و به بحر راه ندارد. چنین کشوری نیازمند داشتن روابط خوب با همسایگان و در مجموع جامعۀ جهانی است. استقبالی که مردم کرکوک از نیروهای عراقی کردند نشان می دهد که بیشتر کردها اکنون در میان جنگ برای استقلال و خودمختاری در فضای صلح، راه دوم را ترجیح خواهند داد.