وحید مژده

نشستی که در مورد صلح در افغانستان روز سه شنبه ۲۷ مارچ در تاشکند پایتخت ازبیکستان با شرکت ۲۳ کشور و سازمان  بین المللی تدویر یافت، با صدور یک قطعنامه به کار خود پایان داد. دراین نشست شوکت میرضیایوف رئیس جمهور ازبیکستان ضمن حمایت از طرح صلح حکومت افغانستان که توسط رئیس جمهور غنی در نشست پروسۀ کابل به طالبان پیشنهاد شده بود، برای میانجی‎گری میان دولت افغانستان و طالبان ابراز آماده‎گی نمود.

رئیس جمهور غنی جنگ موجود در افغانستان را به موقعیت جغرافیایی افغانستان در منطقه مرتبط دانست و خواهان همگرایی منطقوی برای پایان جنگ در افغانستان شد. فدریکا موگرینی مسوول سیاست خارجی اتحادیۀ  اروپا ثبات منطقه را به ثبات افغانستان مربوط دانسته و تقویت پروژه های بزرگ زیر بنایی در منطقه را برای ایجاد ثبات در منطقه و صلح در افغانستان مهم ارزیابی نمود. نمایندۀ هندوستان دراین نشست از فرصت بدست آمده برای انتقاد از کشورهای حامی تروریسم استفاده نمود که مشخص بود منظورش پاکستان است.

شکی نیست که کشور های آسیای میانه از جنگ طولانی در افغانستان نگرانی های فراوان دارند و به خصوص که در این اواخر از تقویت داعش در شمال افغانستان توسط دست های مرموز حرف های زیادی شنیده شده و از جانب دیگر مقامات امریکایی نیز متقابلاً روسیه را به دادن اسلحه به طالبان متهم کرده اند. رسانه های افغانستان به شکل بی سابقه در تبلیغاتی که بیشتر به جواب به اتهامات فدراسیون روسیه در مورد تقویت داعش در افغانستان شباهت دارد، از فدراسیون روسیه به عنوان حامی طالبان نام می برند و این کشور را بعد از پاکستان حامی مهم طالبان قلمداد می کنند.

طالبان در دوران امارت اسلامی شان در افغانستان روابط سردی با ازبیکستان داشتند. دلیل این امر نیز حضور جنگجویان حرکت اسلامی ازبیکستان به رهبری طاهر یلداش در افغانستان بود. در یکی از سفر های هیئتی از طالبان به شهر ترمز در ایالت سرخان دریای ازبیکستان که به ریاست عبدالرحمان زاهد معین وزارت خارجۀ طالبان صورت گرفت، هیئت ازبیکستان به ریاست عبدالعزیز کاملوف وزیر خارجۀ آن کشور از طالبان تقاضا نمود تا طاهر یلداش را به ازبیکستان بسپارند زیرا وی متهم به اقدامات تروریستی در داخل خاک ازبیکستان است. اما طالبان تلاش داشتند تا به جانب ازبیکستان اطمینان دهند که به هیچ شخص یا گروهی اجازۀ استفاده از خاک افغانستان علیه کشور های دیگر را نمی دهند.

در این سفر طالبان بر حق حاکمیت افغانستان بر یک جزیره به نام جیرتان در رودخانۀ آمو تاکید کردند و در مقابل یکی از مقامات امنیتی منطقۀ سرخان دریا از طالبان خواست تا حق حاکمیت ازبیکستان بر نیمی از “پل دوستی” را که قلمرو ازبیکستان است محترم بشمارند. آن ها شکایت داشتند که در چندین مورد، طالبان موظف بر فراز این پل، سربازان ازبیکستان را با پوست خربوزه مورد حمله قرار داده و آن ها را مجبور ساخته اند تا پل را ترک کنند! پل دوستی پلی است که میان ازبیکستان و افغانستان برفراز رود آمو در زمان اتحاد شوروی سابق ساخته شده است.

رئیس هیئت طالبان با خنده گفت که شما نباید این کار طالبان را نشانۀ دشمنی تلقی کنید بلکه همدیگر را با پوست خربوزه یا تربوز هدف قرار دادن، نوعی شوخی دوستانۀ معمول میان طالبان است اما مقامات ازبیک گفتند که ما از طالبان می خواهیم از چنین شوخی های دوستانۀ خشن علیه سربازان ما دست بردارند!

در هیئت اعزامی از جانب طالبان به ازبیکستان، مولوی عبدالرقیب تخاری یکی از وزرای ازبیک تبار طالبان نیز شامل بود. هدف طالبان این بود تا به مقامات ازبیک بگویند که طالبان یک گروه افغانستان شمول اند که وابسته به یک قوم خاص نیستند. برای مقامات ازبیک این مسئله جالب بود که یک طالب ازبیک سخنان اعضای هیئت طالبان را به زبان ازبیکی به آن ها ترجمه می کرد. یکی از اعضای هیئت میزبان از مولوی عبدالرقیب پرسید که آیا وی ازبیک است و یا اینکه فقط زبان ازبیکی بلد است؟

اما این دیدار طالبان با مقامات ازبیک نتوانست به ناباوری در روابط میان دوطرف پایان دهد و روابط میان دو کشور همچنان سرد باقی ماند. این کار ازبیکستان را می توان ناشی از سیاست های انزوا گرایانۀ ازبیکستان تحت رهبری اسلام کریموف دانست. سیاستی که میرضیایوف درصدد است آن را اصلاح نماید و ازبیکستان نقش موثر تری در اوضاع منطقه بازی کند.

از جانب دیگر ازبیکستان از سروصدای ظهور داعش در افغانستان بیش از کشور های دیگر آسیای میانه نگران است زیرا تعداد قابل توجهی از جنگجویان داعش در سوریه را ازبیک ها تشکیل می دادند که با شکست داعش در سوریه و عراق، احتمال آمدن آن ها به افغانستان وجود دارد. از جانب دیگر ازبیکستان اوضاع حرکت اسلامی ازبیکستان را نیز با دقت دنبال می کند که بعد از اعلام خبر مرگ ملا محمد عمر، تعدادی از آن ها با داعش اعلام بیعت نمودند. بنا براین ازبیکستان نگران چالش های احتمالی ظهور داعش را در مرز خود با افغانستان است. با توجه به این نگرانی، رئیس جمهور غنی تلاش نمود تا این نگرانی ها را کاهش دهد. وی در سخنان خود در مورد داعش چنین اشاره داشت:

“شبکه‌های تروریستی باهم وصل‌اند و اهداف مشترک دارند. افغانستان در خط نخست مبارزه با تروریزم قرار دارد و می‌ رزمد. شمار افراد داعش در افغانستان به کمتر از دو هزار می‌رسد. قوای امنیتی و دفاعی افغانستان شجاعانه در مقابل آنان می‌جنگند و بیش از یک هزار آنان را کشته‌ اند که بیشتر در ولایت‌های ننگرهار و کنر فعالیت داشتند. در دو هفتۀ گذشته نیروهای افغان عملیات‌های مؤثری را برای از بین بردن این تهدیدهای مشترک، راه اندازی کرده‌اند.”

از جانب دیگر برکناری و تبعید جنرال دوستم از افغانستان که رابطۀ نزدیک با ازبیکستان داشت و کنار رفتن استاد عطا محمد نور از مقام ولایت بلخ نیز موجب نگرانی هایی در کشور های آسیای میانۀ هم مرز با افغانستان شده است. حکومت افغانستان می خواهد به کشور های آسیای میانه اطمینان بدهد که وضع در سرحدات افغانستان با آسیای میانه تحت کنترول است و جای نگرانی نیست.

اما تاکید شرکت کننده گان در نشست تاشکند بر اینکه، باید طالبان خواست دولت افغانستان برای مذاکرات صلح را بپذیرند و به پروسۀ صلح یکجا شوند، تا اکنون با بی اعتنایی از جانب طالبان مواجه شده و جوابی به آن نداده اند.